YASİR BİLGİN: Hizmet, Yeni Dönem ve 10 Prensip

Yasir Bilgin

Kısmen iradî kısmen cebrî, dünyanın dört bir tarafına yayılarak global toplumun her köşesine yerleşen ve aynı zamanda birbirleriyle sanal bir köyün sakinleri gibi ortak dil, kültür, kader ve geçmiş ekseninde görüşüp anlaşabilen Hizmet toplumu fertleri gelecek adına büyük bir potansiyele sahiptirler. Hamuru iyi niyet, insaniyet, idealizm ve yapıcı yaklaşımla yoğrulan bu toplum, yaşadığı bir kısım acı tecrübelerden ferdî ve kolektif dersler çıkararak, iç gelişimini sürdürecek ve yarınlara yürüyecek donanıma sahiptir.

Bu yazıda üzerinde durduğum toplumsal prensipler, mezkur toparlanma, gelişim ve geleceğe yürüme adına, şu ana kadar değişik mahfillerde dile getirilmiş iç muhasebe ve önerilerin bir nevi özeti mahiyetindedir.

1- Hizmet İçi Demokrasiden Geriye Dönüş Yoktur

Prensiplerin belirleyiciliği, temel hakların ve özgürlüklerin teminatı, baskı altında kalmayan kamu aklının ve vicdanının isabetli kararlar vereceğine itimat, organizasyonlara ait demokrasi kültürünün önemli dinamikleridir. Ayrıca Hizmet içi a) politika belirleyici b) uygulayıcı c) denetleyici d) fikir üretici (üniversiteler, düşünce kuruluşları) e) ferdî ve lokal teşebbüs oluşturucu  f) Hizmet toplumunu kamu adına denetleyici (medya) yapılar ve şahıslar alt üst ilişkisi içine girmeden bağımsız ve birbirlerini dengeleyici olmalıdırlar. Fethullah Gülen Hocaefendi ‘demokrasiden dönüş yok’ vizyonunu Türkiye için ilk defa ifade ettiğinde, buna karşı çıkanlar, ülkeyi içine kapatıp istedikleri gibi at koşturmak isteyen (iç ve dış) güç odakları ile demokrasinin ne olduğunu bilmeyen dindarlardı. Türkiye kültür ve mozaiğinin bir yansıması olan Hizmet toplumu da, böyle bir iç demokratikleşme sürecinde bu iki grubun tepkilerine benzer iç tepkilerle karşılaşacaktır.

2- Günümüzde Tedbir Şeffaflıktır

Yaptıkları faaliyetlerin masumiyet ve mâkuliyetine inanan Hizmet fertlerinin global kamuoyu önündeki en önemli dayanaklarından biri, içi dışı hayır olan bu faaliyetler bütününe insanları şahit tutmak ve böylelikle karanlıkta kalıp suistimal ya da sû-i tefsir edilecek bir  alan bırakmamaktır. Türkiye şartlarında ve sivil toplumlara hayat hakkı tanımayan benzeri yönetimlerde belli bir yere kadar mâkul olabilecek tedbir, zamanla bir hayat tarzı haline gelmiş ve denetlenememe, içe kapanma gibi sebeplerle sû-i istimâl alanları oluşturmuştur. İç-dış bütünlüğünün sağlanması, sû-i istimâllerin önlenmesi ve artık yarardan ziyade zarar sağlayan bu alışkanlığın izalesi adına, Hizmet toplumu iradî bir tavır almalıdır. Bu açıdan, Hocaefendi’nin 2001 yılında Batı toplumları ve global realiteler karşısında kullandığı “Tedbir şeffaflıktır” ifadesi dikkat çekicidir.

3- Eleştirel Düşüncenin Engellenmesi Gerileme, Kopma ve Nifakın Kaynağıdır

Toplumlar, yozlaşmış, karşılığını yitirmiş ve içi boşalmış teorileri-fikirleri-pratikleri tespit edebilen, altta yatan sebepleri sağlıklı analiz edebilen ve bunlara alternatifler sunabilen cins dimağları teşvik, takdir ve muhafaza edebildikleri ölçüde ilerler ve mevcudiyetlerini sürdürürler. Bu dimağları engelleyen toplumlar ise zamanla ritüellere ve taklitlere boğulur, geriler, tatmin edemediği kitleleri kaybeder ve bastırılan eleştirel düşüncenin nifaka dönüşmesine sebep olurlar.

4- Hizmet Mâkuliyet ve Evrensel Değerler Etrafında Bir Araya Gelmiş Global Bir Gönüllüler Topluluğudur

Hizmet ideal ve pratikleri farklı dinî, kültürel ve coğrafî kitlelere aynı anda hitap etmektedir. Hizmet’in tüm bu farklılıkları bir araya getirici iksiri ise mâkuliyeti ve evrensel değerleri öncelemesidir. Hizmet’in a) kişilerin belli prensipler etrafında kendi lokal realite ve perspektiflerince mâkul olanı yapmalarına zemin hazırlaması ve b) evrensel insanî değerleri önceleyerek rasyonalitenin yanında dinî, ahlâkî ve kültürel zenginlik ve katkıya alan açması, yitirilmemesi gereken iki önemli mihverdir. Hususiyle bu evrensel değerler ve genişlik ıskalanıp, Hizmet toplumunu tanımlamada yapılacak dinî, mezhebî, millî, kültürel ve siyasî bir indirgemecilik muhatap kitlesini daraltacaktır.

5- İdari Tasarrufları Kontrol Ederken Liderlik ve Teşebbüs Ruhu Öldürülmemelidir

Hizmet toplumu kurumsal ve mahallî idarecilerin, tek adamcılık, denetimsizlik, grup düşüncesi gibi sebeplerle sergilediği sû-i istimâlleri kontrol altına almaya çalışırken, yetişen yeni neslin liderlik, sorumluluk ve teşebbüs ruhunu baltalamamalıdır. Mevcut kurumsal ve mahallî idarecilik ile alttan yetişen lider ve müteşebbis potansiyeller farklı mütalaa edilmelidir. Hizmet’in hızlı gelişim ve açılımının altında fertlerin teşebbüs faaliyetlerine alan açması, onlara itimat etmesi ve onları yetkilendirerek farklı işleri deruhte etmelerine imkân sağlaması yatmaktadır. Bu teşebbüs ve sorumluluk ruhu belli oranda özgürlüğü ve hata yapabilme payını da ihtiva etmektedir. Tamamen statik kurallarla sınırlandırılmış bir idarecinin yenilik yapması, büyük sorumlulukları özveriyle deruhte etmesi ve tıkanma noktalarında şahsî inisiyatif alıp yeni açılımlar sergilemesi pek mümkün değildir. Bunlar, alttan yetişen ve lider dediğimiz müteşebbis, özverili, içten motorlu ve idealist kişilere tanınan özgürlük, itimat ve belli orandaki hata payının sağlanması ile mümkün olur.

6- Meşruiyetin Kaynağı Aidiyet Değil Mâkuliyet ve Değerlere/Prensiplere Sadakattir

Hizmet içindeki fertlerin ve kurumların bünye üzerindeki meşruiyetlerinin kaynağı sadece belli zaman, zemin ve şartlarda kurulan Hizmet aidiyeti değil aynı zamanda süregelen işlerindeki ve kararlarındaki mâkuliyetleri ve kurucu değerlere-prensiplere olan fiilî sadakatleridir. Süregelen faaliyet ve kararlarında bu ikisini sergilemeyen fertler ve kurumlar bünye üzerindeki nüfuz ve meşruiyet zeminlerini kaybederler.

7- Birlik ve Beraberlik Şahıslar Değil, Değerler, Prensipler ve Mâkuliyet Etrafındadır

Hizmet fertlerini bir arada tutan unsurlar a) ahlâkî değerler merkezli yaşam ve faaliyetlerin gönülleri ihya ve inşa etmesi b) kuşatıcı prensiplerin zor ve çetrefilli zamanlarda yol göstermesi ve c) hadiselere yaklaşımın ve atılan adımların mâkuliyet çerçevesinde olmasıdır. Hizmet toplumuna liderlik eden Hocaefendi ve toplum içinde saygı gören diğer insanlar bu üç unsuru azamî derecede sergilediklerinden dolayı baş tacı edilmektedirler. Yoksa bizatihi fâni şahısları birlikteliğin ve teveccühün aslı ve esası değildir.

8- Tek Elde Toplanan Değil, Dengelenen Güç Esastır

Paranın, insan gücünün ve nüfuzun olduğu yerde güç idaresi ve buna bağlı oluşan iç siyaset kaçınılmazdır. Belki de Bediüzzaman Said Nursi döneminden bugünkü Hizmet toplumunu ayırt eden en önemli özelliklerden birisi maddî güç ve bunun doğal sonucu oluşan iç siyasettir. Böyle bir realite yokmuş gibi davranmak yerine, bu realitenin maslahata en uygun ele alınabileceği zeminler teşkil edilmelidir. Birinci maddede zikrettiğim bağımsız güçlerin net kurallarla tesis edildiği ve birbirlerinin aşırılıklarını dengeledikleri bir toplum gücü daha az arızayla kontrol edebilecektir.

9- Söylemler ve Faaliyetler Kendi İçlerinde ve Birbiriyle Uyumlu Olmalıdır

Bütün faaliyetleri ve yapısı dünya kamuoyunun nazarlarına kısmen iradî kısmen de cebrî olarak sunulmuş olan Hizmet toplumu, şu an en çetrefilli meselelerini dahi kamuoyu önünde konuşarak bir kamu söylemi (public discourse) geliştirmektedir. Sürekli devam etmesi gereken bu a) kritik bakış açısı b) pratiklerin kavramsallaştırılması c) haricî nazarların tahlil ve tenkidine imkân verilmesi d) mesajların ve meselelerin evrensel bir dile kavuşturulması e) izahı olmayan hususların terk edilmesi f) lokal pratiklere mâkul bir mahmilin bulunması ve g) farklı coğrafyalardaki söylemlerin ve pratiklerin prensipler ve değerler bazında birbiriyle çelişmemesi gibi hususlar Hizmet’in kendini sağlıklı ifade edebilmesi adına hayatî önem taşımaktadır.

10- Hizmet’in Gelişerek Temadi Etmesi Hür Teşebbüslerin Önünün Açılmasına Bağlıdır

Daha ziyade askerî bir düzen içinde teşebbüslerin hiyerarşik bir onay mekanizmasına bağlandığı ve bir nevi devletleştiği yapılarda, ferdî ve lokal teşebbüsler de cılızlaşmakta ya da bir iç sansür mekanizmasıyla engellenmektedir. Şu an Hizmet toplumunun bir çok ferdi büyük-küçük gruplar halinde dünyanın değişik yerlerine dağılmış, hiyerarşik yapı ve takip mekanizması öncesine göre zayıflamıştır. Böyle bir ortamda, fertler ve küçük gruplar, ‘yanlış bir şey yapıyoruz’ hissine itilmeden, eski hiyerarşik onay alışkanlığından arındırılarak; mâkuliyet ve içselleştirdikleri değerler etrafında hür teşebbüslere alıştırılmalı ve teşvik edilmelidirler. Bu faaliyetler hiyerarşik onaya bağlanmamalıdır. Faaliyetlerde oluşabilecek zahirî dağınıklık ve başıboşluğu bir dağılma olarak değil, fertlerin Hizmet değerlerini içselleştirip içten motorlu bir gayretle var olma mücadeleleri olarak algılamak gerekmektedir.

Toplumsal dönüşüm zaman, sabır, irade ve emek isteyen bir süreçtir. Ferdî ve toplumsal alışkanlıklardaki değişim, hele bir de travmalarla besleniyorsa, bir kısım geri tepmeler ve aksamalar gösterecek ve her fert tarafından aynı ölçüde benimsenmeyecektir. Fakat net prensipler ve hedefler etrafında sabırla sürdürülen gayretler, istikrar ve ortak aklın da desteğiyle bir neticeye ulaşacaktır. Burada basitçe sıralanan prensipler, ümit ediyorum, daha iyileri ve yenileri ile takviye edilecek ve kolektif bir fikir sancısıyla zaman içinde gelişerek kemâlini bulacaktır.

The Circle